Bautista, Lualhati. Hinugot sa Tadyang (non-fiction). Quezon City: Dekada Publishing, 2016.
Mula pa man sa kamusmusan ng
kababaihan ay kinokondisyon na ang kanilang kamalayan upang tanggapin ang mga
panuntunang pangkasarian ng lipunan. Isa sa mga epektibong instrumento sa
yugtong ito ng buhay ng babae ay ang laruan na ibinibigay sa kanila. Ani ni
Bautista, mapapansin na ang binibigay sa kalalakihan ay pawang mga laruan na
kaugnay ng aktibong pagkilos (hal. bola, kotse, robot) at karahasan
(baril-barilan). Samantala, ang binibigay na laruan sa kababaihan ay
kinakarakterisa ng pagiging pasibo (hal. manika), o kaya ay mga laruan na may
kinalaman sa tahanan (hal. lutu-lutuan). Ito ang dahilan kung bakit ang
kalalakihan ay namumulat sa mga aktibidad na aktibo at mga gawaing lagpas sa
espasyo ng tahanan, samantalang ang kababaihan ay nasasanay na maging pasibo at
domestiko lamang ang pag-iisip.
Liban sa mga laruan, isa pang
epektibong instrumentong nakakasangkapan upang mahubog ang isip ng kababaihan
ay ang mga kwentong pambata. Pinansin ni Bautista na may mapapansing padron (pattern) sa mga kwentong pambata, ito
man ay Cinderella, Snow White o Sleeping Beauty. Una, lahat ng tatlong ito ay
nagpapakita ng pagtitiis bilang ideyal na katangian ng babae. Pinararating ng
mga ito sa kanila na ang kadakilaan ng babae ay nakabatay sa kakayahan niyang
magtiis sa gitna ng mga pang-aalipusta, pagpapahirap, at pananakit. Ikalawa,
inilalatag ng mga ito ang kagandahan bilang pinakamahalagang katangian ng
babae. Sa mga kwentong pambata, nagkakagalit-galit ang mga babae sa isa’t isa
nang dahil lang naiinggit sila sa kagandahan ng iba. Tila ba inireredyus ng mga
ito ang pagkababae ng isang babae sa kanyang pisikal na anyo. Naeengganyo tuloy
nito ang mga babae na gawin ang lahat para lamang maging maganda, lalo sa
paningin ng kalalakihan. Nakaugnay ito sa ikatlong punto: pinahahalagahan nila
ang kagandahan, dahil sa paniniwalang isa ito sa paraan upang mahanap nila ang
kanilang prince charming, na
magbibigay ng katuparan sa kanilang pagkatao.
Sa mga kwentong pambata, laging ang pagdating ng isang makisig na lalake
ang nagliligtas sa babae (pag-ahon ni Cinderella mula sa kahirapan, at muling
paggising nina Snow White at Sleeping Beauty). Tila ba laging kailangan ng
babae ang lalake upang magkaroon sila ng tagapagligtas, para sila ma’y
makaranas ng “and they live happily ever
after” (na ayon kay Bautista, ang ibig sabihin lang naman ay magsisimula na
silang makulong sa buhay ng pag-aalaga bilang asawa’t ina lamang). Tila ba
nakakadagdag sa pagkababae ng babae ang pagiging mahina, dahil ang ibig sabihin
nito ay mas ideyal silang alagaaan at protektahan ng lalake. Ikaapat, laging
pinapag-aaway ang mga babae sa kwentong pambata, at babae ang laging kontrabida
(mapang-aping madrasta, masamang mangkukulam). Ani pa nga ng may-akda, isa
marahil ang kwentong pambata sa nakalikha sa sikat na imahe ng madrasta at
biyenan bilang masasama.
Upang malabanan ang ganitong
negatibong opresibong epekto ng kwentong pambata sa kababaihan, malikhaing
gumawa si Bautista ng kanyang sariling bersyon ng Cinderella, Snow White at
Sleeping Beauty, bersyon na mas mapagpalaya sa kababaihan. Sa kanyang sariling
bersyon, hindi halik ng lalake ang gumising kay Snow White, kundi mapagmahal na
haplos ng kanyang madrasta. Kaiba sa orihinal, mapagmahal kay Cinderella ang
kanyang madrasta, pati na ang dalawang anak nitong babae. Ang madrasta niya pa
ang nagtahi ng kanyang damit na gagamitin upang makadalo sa pagdiriwang sa
kaharian kung saan niya nakilala ang prinsipe. Napakaliit lang din ng papel na
ginampanan ng mga prince charming sa
bersyon ni Bautista. Sa katunayan, tinanggihan ni Cinderella ang prinsipe nang
magsabi ito na siya ang napili niyang maging asawa. Tumanggi si Cinderella
dahil hindi pa nito gaanong kilala ang tunay na ugali ng prinsipe. Ani pa ni
Cinderella, nais din niyang umangat mula sa kahirapan, ngunit hindi sa
pamamagitan ng pagtulong ng prinsipe kundi sa pamamagitan ng sarili niyang
talino at pagsisikap. Sa Sleeping Beauty naman, hindi lang kagandahan at
pagkamatiisin ang mahalagang katangian, isa rin sa mga ipinagkaloob na regalo
sa kanya ay ang pagiging matalino at kakayahang mamulat sa reyalidad.
Ipinagkaloob ito ng “bad fairy”, na kaya itinuring na masama ay dahil sa
pagpuna niya sa nakagisnang buhay ng kababaihan bilang tagapagtahi lamang ng
damit ng kalalakihan.
Inilahad ni Bautista sa aklat ang
samu’t saring paghihirap na pinagdaanan ng kababaihan sa iba’t ibang bansa para
lamang makapagpaganda. Nariyan ang pagpapaliit ng paa sa Tsina (tinatawag na “lotus feet”), pagsusuot ng girdle/corset
sa Inglatera (na sobrang nakaiipit sa balakang ng babae), paglalagay ng
pagkabigat-bigat na fontange (dekorasyon
sa ulo) sa Pransya, paglalagay ng makakapal na singsing sa leeg ng babae sa giraffe tribe ng Thailand (dahil sa
kanila, mas maganda kung mas mahaba ang leeg), at paggamit sa tingga bilang
palamuti sa mukha (na nagdudulot ng iba’t ibang sakit sa balat).
Inisa-isa rin ni Bautista ang mga
barbarikong tradisyon na ginagawa sa kababaihan sa iba’t ibang panig ng mundo.
Sa ilang bansa sa Gitnang Silangan, kailangang magkaroon ng babae ng sertipiko
ng pagiging birhen, na ipakikita niya sa lalake bago sila makasal (upang
masigurado na talagang birhen siya). May mga kaso ng babaeng nagpapakamatay
kapag ang nakabirhen sa kanya ay ibang lalake bago siya magpakasal, dahil
posibleng patayin siya ng mapapangasawa niya sa unang gabi ng pagtatalik kapag
hindi siya dinugo. Napipilitan tuloy ang ilan na magpaopera ng ari, upang sa
unang gabi ng pagtatalik nila ng kanilang asawa ay duguin muli sila. Sa Aprika,
may ilang bansa na nagsasagawa ng pagtutuli sa ari ng babae. Tinatahi ito upang
masiguradong walang makakatalik ang babae bago siya maikasal. Bukod sa
natatanggal ang kapasidad ng babaeng maligayahan sa pagtatalik, nagdudulot din
ang tradisyong ito ng impeksyon sa ari ng babae na minsan ay humahantong sa
kamatayan. Nakaayon sa batas sa Nigeria ang pambubugbog ng lalake sa asawang
babae, dahil kailangan umanong disiplinahin ang mga ito. Sa Ghana naman, ang
anak na babae ay ipinagkakaloob minsan ng sariling magulang na maging aliping
sekswal, bilang bayad-pinsala sa napagkasalaan ng pamilya. Sa India, may mga kaso
ng pagpatay sa babae ng pamilya ng lalake kapag hindi nakabayad ang pamilya ng
babae ng sapat na dowry. Napakarami
na ring insidente ng pagsasaboy ng asido sa mukha ng mga babae. Mayroon pa
ngang pagkakataon na sinabuyan ang isang babae sa mukha dahil naiinggit ang
lalake na mas mataas pa ang naabot na propesyon ng babae. May mga bansa rin na
kapag nagahasa ang isang babae, magkasamang pinapatawan ng parusang kamatayan
ang nanggahasang lalake at ginahasang babae (dahil umano sa kasalanan ng
pakikiapid). Noong magpataw ng “One Child
Policy” sa Tsina, may mga kaso ng pagsasagawa ng aborsyon ng mga magulang
kapag babae ang kanilang anak, nang sa gayon ay magkaroon sila ng pagkakataong
legal na magkaroon ng anak na lalake.
Naglatag din ng kritisismo si Bautista
sa mga nobelang romansa, pelikula, teleserye, at patalastas sa Pilipinas na
para sa kanya ay kadalasang pare-pareho lamang ng nakasasamang depiksyon sa
imahe ng babae. Mayroong obsesyon ang mga ito sa pagkabirhen ng mga babaeng
karakter. Dapat ay ang bidang lalake ang unang makabirhen sa bidang babae. Kung
hindi na birhen ang babae, ang kadalasang dahilan ay nagahasa siya, at hindi
dahil pinili niyang makipagtalik sa ibang lalake bago niya makilala ang bidang
lalake (para kasi sa kanila, lalake lang ang dapat na magkaroon ng pagnanasang
sekswal, masamang magkaroon nito ang babae). Maraming pagkakataon na kung hindi
na birhen ang babae, pinapatay na lamang ito sa kwento, na ipaghihiganti naman
ng bidang lalake. Tila ba nireredyus ng mga ito ang pagkababae ng babae sa ari
niya, na hindi na siya malinis, madumi na siya kapag hindi na siya birhen. Sa
mga nobelang romansa, pelikula, at teleserye, lagi ring tagapagligtas at
tagapangalaga ng babae ang depikssyon sa lalake. Siyempre pa, maging dito ay
pangit din ang paglalarawan sa imahe ng biyenan at madrasta. Lagi nilang
sinisiraan ang manugang na babae at nakikipagkompetisyon sila para sa atensyon
ng anak na lalake. Babae rin ang kadalasang kontrabida, sa katauhan ng isang
kerida, na mas masama pa kung ituring ng mga kwento kaysa sa mga kalalakihan
mismo na silang humanap ng kabit kahit na may pamilya na sila. Doble kara ang
pamantayan ng lipunan sa kabit: kapag ang lalake ang may kerida ay ayos lamang,
ngunit nakasusuklam kapag babae ang may kabit.
Ukol sa paksa ng panggagahasa,
inilahad niya na mula pa man sa maagang kasaysayan ng sangkatauhan ay
isinasagawa na ang krimen na ito laban sa kababaihan sa tuwing panahon ng
digmaan. Ginagahasa ng kalalakihan ang kababaihan ng natalong tribo, upang
yurakan ang dangal ng mga kalabang kalalakihan. Itinuturing kasi nila ang
kababaihan bilang pag-aari ng kalalakihan, kaya naman ang paggahasa sa kanila
ay insulto sa mga lalake, na hindi nagawang ipagtanggol ang sarili nilang mga
pag-aari. Itinuturing nilang tropeo sa digmaan ang kababaihan. Sa modernong
digmaan, ang panggagahasa ay bahagi ng taktikang militar (psychological warfare) ng mga bansa (tulad sa kaso ng bansang
Hapon). Ginagamit nila ang panggagahasa upang panghinaan ng loob ang kanilang
kalaban. Dagdag na insulto pang ginagawa sa ating kababaihan ay ang paninisi sa
kanila kapag sila’y nagahasa. Sinisisi ang kanilang pananamit, di umano
pag-iingat, at pagbibigay ng motibo sa nanggahasa.
Sa ating sariling kontemporaryong
kasaysayan ay punong-puno ng kaso ng panggagahasa sa kababaihan. Noong panahon
ng Batas Militar, di-mabilang ang kababaihang hinuli at makailang ulit na
ginahasa ng mga sundalo. Pinagpapasa-pasahan nila ang detinadong babae at
pinapasukan ng kung ano-anong bagay sa ari. Marami ring kaso ng mga babaeng
matapos gahasain ng mga sundalo ay kanilang pinapatay. Mayroon pa ngang isang
komunidad noon ng mga Muslim na matapos patayin ang lahat ng kalalakihan ay
ikinulong at magdamag ginahasa ang kanilang kababaihan ng mga sundalo.
Ngunit sa gitna ng kaapihan ng
kababaihan sa agos ng kasaysayan, hindi sila nagkibit-balikat, bagkus ay
maraming mga babae ang matapang na humamon sa sistemang patriarkal. Nariyan ang
petisyon ng mga kababaihan ng Malolos kay Gobernador-Heneral Weyler upang
magkaroon sila ng pagkakataong makapag-aral, pagsusulong ng karapatang makaboto
ng kababaihan noong panahon ng okupasyong Amerikano, pagtatatag ng Asociacion
Feminista Filipina, kontemporaryong pakikipaglaban para sa pagkakapasa ng
Reproductive Health Bill, at pagkakaroon ng Women and Children’s Desk.
Binanggit din ni Bautista ang ilang matagumpay na mga kababaihan, na sa kabila
ng malulupit na dinanas noong panahon ng Batas Militar ay nagawa pa ring
bumangon, at magsulong ng katarungan at karapatang pangkababaihan tulad nina
Etta Rosales, Judy Taguiwalo, Hilda Narciso at Aida Santos. Sa pandaigdigang
lebel, binanggit din niya ang tulad nina Oprah Winfrey, Tina Turner, at Malala
Yousafzai, na matatagumpay na kababaihan sa gitna ng naranasang mga kaapihan.
Ang Hinugot sa Tadyang ay isang paalala sa atin na hindi pa tapos ang
pakikibaka para sa karapatan ng kababaihan. Sa kabila ng samu’t saring tagumpay
na nakamit sa pakikibakang ito sa agos ng kasaysayan, marami pa ring
istrukturang panlipunan at pangkamalayan na patuloy na bumubusabos sa
kababaihan. Ang obra ni Lualhati Bautista ay isang dambuhalang testimonya sa
katotohanan na hindi magiging tunay na malaya ang sangkatauhan hanggat
nananatiling nakagapos ang kalahati ng populasyon ng daigdig. Mainam na wakasan
ang rebyung ito sa pamamagitan ng pagsipi sa kantang Kalahati ng Mundo ni Karl Ramirez, mga lirikong awit ng kalalakihan
sa kababaihan bilang pakikiisa sa pakikibakang pangkasarian:
“Kalahati kayo ng mundo
kahati sa liwanag
sa bawat pag-ikot nito
Kalahati kayo ng mundo
ngunit sa inyo pinaangkin
ang buong lungkot ng dilim
Kayo'y aming mamahalin
Panata yan walang atrasan
Handa kami sa tungkulin
Kung sana nga'y ligawan kayong lahat ay maari
Upang matigil na ang lahat ng pang-aapi
Kungsabagay di sigurado
na kung ligawan kayo'y pang-aapi
ay matigil na sa mundo
Baka iba ang dapat naming gawin
kung talagang in love diba
pananaw ay dapat naming baguhin
Kayo'y aming mamahalin
Panata yan walang atrasan
Handa kami sa tungkulin
Kung pagmamahal sa inyong lahat ay maari
Baka sakali matigil na ang pang-aapi
Kalahati kayo ng mundo
ngunit ang pang-aapi'y madalas
lumalagpas sa inyong pagkatao
Kayo'y aming mamahalin
Panata yan walang atrasan
Handa kami sa tungkulin
baka naman hindi panliligaw ang solusyon
ang kailangan kasi ng mundo ngayon ay
rebolusyon”
No comments:
Post a Comment