Rebyu #83 -- KALATAS Vol. 1 (2017)

KALATAS Vol. 1 (2017)

Ang Kalatas ay opisyal na dyornal ng Departamento ng Kasaysayan ng Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas na pinangunahang itatag ng dating tagapangulo nito na si Raul Roland Sebastian (na kasalukuyang dekano ng Kolehiyo ng Agham Panlipunan at Pag-unlad ng naturang pamantasan). Ito ay bilang pagpapalago ng tradisyon ng paglilimbag ukol sa kasaysayan ng Departamento. Ang unang bolyum na ito ng dyornal na inilathala noong 2017 ay binubuo ng limang sanaysay na isinulat ng tatlong kasapi ng Departmento (Sebastian, Christian Paul Ramos, at Roland Abinal Macawili), at dalawang babaeng pantas mula sa Unibersidad ng Pilipinas (Nancy Kimuell-Gabriel) at sa Ateneo de Manila University (Preciosa de Joya). Samu’t saring isyu sa historiograpiya at pilosopiya ng kasaysayan ang tuon ng limang sanaysay.

 

Raul Roland Sebastian

Ang sanaysay ni Raul Roland Sebastian na “Ang Historiograpiya sa Agos ng Kasaysayang Pilipino” ay mairerekomenda sa mga mag-aaral na nais ng mabilisang introduksyon sa pag-unlad ng historiograpiya sa Pilipinas, mula sa panahon ng kolonyalismong Espanyol hanggang sa kontemporaryong panahon. Tinalakay niya ang mga nangingibabaw na temang historiograpikal sa bawat yugto, kalakip ng mahahalagang akdang kumakatawan sa mga temang ito. Ang historiograpiya sa panahon ng kolonyalismong Espanyol ay kinakarakterisa ng maka-banyagang uri ng pagsulat na makikita sa akda halimbawa nina Plasencia, Chirino, at Loarca (na taliwas sa nasyonalistang pagsulat ng mga ilustrado). Pagdating ng mga Amerikano ay nagpatuloy ang ganitong kolonyal na pagsulat ng kasaysayan, bagaman makikitaan ng mahahalagang ambag tulad ng Philippine Islands nina Blair at Robertson. Pagkatapos makamit ng Pilipinas ang kalayaan, umusbong ang mga propesyunal na Pilipinong historyador gaya nina Benitez, Zaide, Alip, at Zafra. Gayunman, nanatili ang pagiging positibista ng historiograpiya sa panahong ito. Sa mas kontemporaryong panahon ay sinalungguhitan ni Sebastian ang mahahalagang kontribusyon ng ilang natatanging historyador tulad nina Teodoro Agoncillo at Renato Constantino (na nagsulong ng nasyonalistang historiograpiya), Reynaldo Ileto (na nagpabago sa metodolohiya ng kasaysayan sa pamamagitan ng paggamit ng mga ‘di-nakagisnang batis tulad ng pasyon), Vicente Rafael (na nakapag-ambag sa isyu ng pagsasalin sa kasaysayan), at Salazar (na ama ng Pantayong Pananaw). Dinaplisan din niya ang ilang sikat na tema sa pananaliksik sa kasalukuyan tulad ng kasaysayang lokal (hal. Jaime Veneracion), kasaysayang pampubliko (hal. Ambeth Ocampo), at usaping pangkasarian sa kasaysayan (hal. J. Neil Garcia).

 

Nancy Kimuell-Gabriel

Kung si Sebastian ay nagtalakay ng pangmalawakang pagbaybay sa historiograpiyang Pilipino, isang partikular na isyu sa isang ispesipikong eskwelang historiograpikal naman ang naging tuon ni Nancy Kimuell-Gabriel sa artikulo niyang “Ang Pantayong Pananaw at ang Usapin ng Agenda sa Harap ng Iba’t Ibang Kilusang Pang-akademiko at Sosyo-Pulitikal.” Liban sa paglalatag ng kaisipan ni Salazar, nagbahagi rin dito si Kimuell-Gabriel ng kanyang sariling pananaw ukol sa usapin ng paninindigang pulitikal sa konteksto ng Pantayong Pananaw (PP). Aniya, malinaw ang tindig ni Salazar na ang PP ay walang paninindigang pulitikal, dahil isa itong proyektong pangkalinangan na naglalayong bumuo ng isang pambansang talastasan na nauunawaan ng lahat (yamang isinasagawa gamit ang iisang wikang pambansa). Ginamit niyang panlarawan sa PP ang metapora ng karinderya: kung paanong bukas ang karinderya sa lahat ng gustong kumain, bukas din ang PP sa lahat ng taong may magkakaibang paninindigang pulitikal. Yamang may tiwala ang PP sa bayan, susunod ito sa kung ano man ang direksyong pulitikal na pipiliin ng bayan. Bagaman naniniwala rin si Kimuell-Gabriel sa talino ng bayan, iginiit niya na hindi maaaring walang reseta/preskripsyon ang mga intelektuwal ng PP sa bayan at manatili lang itong buntot. Aniya, may kapasidad at responsibilidad ang mga intelektuwal na magpayo at magbigay-babala sa bayan tuwing nanganganib itong pumili ng makasasama sa sarili. Yamang hindi patas ang pagpapamudmod ng impormasyon sa bayan at marami itong nasasagap na reaksyunaryo at konserbatibong pananaw mula sa pamahalaan, simbahan, at midya, inilihad ng may-akda na “Hindi sapat na i-facilitate lang natin ang diskurso, kailangan may malinaw ding tindig sa mga pagtatalo” (p.40). Aniya, kung siya ang masusunod ay dapat nang pagbawalan na sumali sa PP ang mga may paninindigang walang saysay sa bayan. Ibinahagi niya rin ang kanyang opinyon na dapat bawasan ng PP ang pag-atake nito sa mga progresibong elemento tulad ng Kaliwa, dahil kung tutuusin ay maaari silang magkaibigan yamang iisa naman ang kanilang layunin – ang pag-ibig sa bayan. Winakasan niya ang kanyang sanaysay sa pamamagitan ng paglalahad na sa halip na kalabanin ang Kaliwa, dapat ituon ng PP ang pinakamalakas na bigwas nito sa tunay na kalaban ng bayan – ang Kanan.

Preciosa de Joya

Samantala, sa pilosopiya ng kasaysayan naman nakatuon ang sanaysay ni Preciosa de Joya na “Tracing a Constellation in Walter Benjamin’s Thought: On How to Read the Theses on the Philosophy of History.” Nagsagawa siya rito ng eksposisyon sa pananaw ni Walter Benjamin sa pilosopiya ng kasaysayan, sa pamamagitan ng pagsusuri sa akda nitong “Theses on the Philosophy of History” (1940). Inilahad ni de Joya na dalawang batis ang pinagmumulan ng pilosopiya ni Walter Benjamin: Marxismo at teolohiyang Hudio. Para kay Benjamin, ang konsepto ng utopikong lipunang walang uri ng Marxismo ay sekular na bersyon ng pananaw ng mga Hudio ukol sa Mesyanikong panahon. Naniniwala siyang mahalaga ang Mesyanikong panahon upang itama ang obsesyon ng ibang Marxista sa konsepto ng progreso, na dahilan umano ng pagiging inaktibo ng mga ito (dahil nag-aabang na lamang sa pagdating ng pinal na rebolusyon para sa pagdating ng lipunang walang uri sa hinaharap, sa halip na baguhin ang kasalukuyan). Aniya, sa pananaw ng mga Hudio, ang kasaysayan ay hindi isang progresyon ng linyar na pag-unlad. Sa halip, iginiit ni Benjamin na ang ating kasalukuyang panahon ay “out of joint” sa Mesyanikong panahon. Kaya naman ang gawaing pangkasaysayan ay mahalaga upang magamit na batayan ang nakaraan para sa ating problematikong kasalukuyan. Ani ni de Joya, para kay Benjamin ay hindi payak na deskriptibong rekonstruksyon ng nakaraan ang gawaing pangkasaysayan, bagkus ay isa itong etikal na gawain na ang katapus-tapusang layunin ay ang gabayan ang pulitika para sa pagkamit ng katarungan para sa lahat.

 

Christian Paul Ramos

Ang sumunod na artikulo na isinulat ni Christian Paul Ramos ay sanaysay-pagpupugay sa ambag ng isang tanyag na Pilipinong historyador sa historiograpiyang Pilipino: “In Tribute to the Filipino Trailblaizer: Teodoro A. Agoncillo.” Matapos ang paglalatag ng maiksing talambuhay ng tinawag niyang “dean of the Philippine nationalist historiography”, nagbigay-tuon si Ramos sa ilang pangunahing tema ng historiograpiya ni Agoncillo na maituturing na ambag niya sa kabuuang historiograpiyang Pilipino. Una ay ang kritika ni Agoncillo sa konsepto ng obhektibidad sa kasaysayan, na ayon sa kanya ay kalokohan dahil bawat interpretasyon ay nakaangkla sa pananaw at paninindigan ng tagapag-interpretang historyador. Ikalawa ay ang konsepto ng historical imagination, na mahalaga para kay Agoncillo dahil ito ang instrumento upang punan ang mga puwang sa mga naratibong pangkasaysayan na hindi isinasaad ng mga nakasulat na batis. Gayunman ay ipinapaalala ni Agoncillo na dapat na maging maingat sa paggamit ng historical imagination, na nakabatay dapat sa lohikal na pag-iisip at umiiral na kaalaman ukol sa kaligiran ng pinag-aaralang panahon. Ang ikatlo, na maituturing na pinakamahalagang ambag niya, ay ang pagsusulong niya ng maka-Pilipinong pananaw sa kasaysayan. Naniniwala siyang kailangang ilagay sa sentro ng kasaysayan ng Pilipinas ang mga Pilipino, taliwas sa nakagawiang pagsasakasaysayan kung saan mga banyaga ang laging nasa sentro. Inihalimbawa ni Ramos dito ang paggigiit ni Agoncillo na sa halip na “Philippine insurrection”, ang dapat na itawag sa naganap sa pagitan ng mga Pilipino at Amerikano ay “Filipino-American War”. Isang halimbawa rin ang mataas na pagpapahalaga ni Agoncillo sa mga pangyayari matapos ang 1872, kumpara sa panahon bago ito, na hindi gaanong pinag-ukulan ng pansin ni Agoncillo sa kanyang pagsusulat ng kasaysayan (dahil sa paniniwalang 1872 lang tunay na nagsimula ang kasaysayang Pilipino na mula sa pananaw ng mga Pilipino). Bahagi ng pagtataguyod ng Pilipinong pananaw ang pagsesentro niya kay Bonifacio sa gitna ng Himagsikang Pilipino (sa halip na si Rizal) sa kanyang Revolt of the Masses, na naging daan upang maitampok ang masa bilang pangunahing tagapagpagalaw ng kasaysayan. Sa kabila ng kaliwa’t kanang kritika kay Agoncillo sa kasalukuyan, nanindigan si Ramos na hindi mabubura ang mahahalagang kontribusyong ito ng historyador sa kasalukuyan at hinaharap ng historiograpiya sa Pilipinas.

Roland Abinal Macawili

Ang panghuling artikulo ay ang “Ilang Tala Hinggil sa Suliranin ng Identidad ng mga Ilustrado-Propagandista” ni Roland Abinal Macawili. Gamit ang balangkas ni Zeus Salazar, tinalakay niya ang kalituhang pangkakanyahan ng mga ilustrado na inapo ng mga ladino at paring sekular. Aniya, napasa-Kanluran ang mga ilustrado dahil sa kolonyal na edukasyon, na siyang nagpawalay sa kanila sa bayan. Ang edukasyong ito ang nagpaloob sa kanila sa mundo ng wika-at-kalinangang Espanyol, na iba sa wika-at-kalinangang bayan ng mga Katipunero. Ngunit sa kabila ng pagiging napasa-Kanluran dulot ng sistemang pang-edukasyon ay hindi naman tuluyang makapasok ang mga ilustrado sa mundo ng mga Espanyol dahil sa rasismong ipinaramdam sa kanila ng mga ito. Ang rasismong ito ang nagtulak sa kanila, partikular kay Rizal, upang subukang magbalik-loob sa kalinangang bayan. Ani ni Macawili, kapansin-pansin ito sa ilang aksyon ni Rizal, tulad ng kanyang pagsasalin sa Tagalog ng akda nina Friedrich Schiller at Hans Christian Andersen, tangkang pag-oorganisa ng isang internasyunal na samahan ng mga Pilipinista, at pagsusulat ng anotasyon sa akda ni Morga. Isinagawa ito ni Rizal dahil para sa kanya, ang pagbubuo ng kakanyahang Pilipino ay dapat na nakabatay sa iisang matandang nakaraan, magkakapareho ng katangiang kultural ng mga pangkat etniko, at iisang pinagsisikapang layunin sa kasalukuyan at hinaharap. Gayunman, hindi naging matagumpay ang pagbabalik-sa-bayan ni Rizal, at nanatili siyang bihag ng wika-at-kalinangan ng Kanluran. Hanggang sa kasalukuyan ay nagpapatuloy ang linya ni Rizal at ng mga ilustrado sa katauhan ng mga kontemporaryong Inglesero, na patuloy na nahihiwalay sa bayan dahil sa sistemang pang-edukasyon.

Bagaman walang iisang pisi na nag-uugnay sa limang sanaysay, ang mga ito ay kontribusyon (gaano man kamunti) sa pagpapalago ng historiograpiyang Pilipino. Sa partikular, pagpapayaman ito sa tradisyon ng pananaliksik sa disiplina ng kasaysayan sa PUP, isang hakbang tungo sa higit na pagpapatatag ng produksyon ng kaalamang pangkasaysayan sa Sintang Paaralan.