Rebyu #11 -- Theology in the Philippine Setting ni Rodrigo Tano

Tano, Rodrigo D. Theology in the Philippine Setting: A Case Study in the Contextualization of Theology. Quezon City. New Day Publishers. 1981.

Nagsimula bilang disertasyon ni Rodrigo Tano sa Baylor University, ang Theology in the Philippine Setting ang maituturing na kauna-unahang aklat na sistematikong sumusuri sa hulma ng Teolohiyang Filipino sa ika-dalawampung dantaon. Isinagawa ito ni Tano sa pamamagitan ng paglalatag ng kaisipan ng limang piling teologo na para sa kanya ay naging pinaka produktibo sa gawain ng Teolohiyang Filipino: Carlos Abesamis, Catalino Arevalo, Edicio De la Torre, Emerito Nacpil, at Vitaliano Gorospe. Kolektibo niyang itinuturing ang teolohiyang nabuo ng limang pantas na ito bilang ehemplo ng kontekstuwal na teolohiya.

 

Maaaring hatiin ang aklat sa dalawang primaryang bahagi. Liban sa maikling pagbaybay sa sosyo-pulitikal na kasaysayan ng Pilipinas, ang unang bahagi ay naglalaman ng panimulang pagtalakay sa mga konsepto ng indihenisasyon at kontekstuwalisasyon. Ang mas maagang konseptong indihenisasyon ay sumasayapak sa paniniwalang upang magkaroon ng saysay ang Kristiyanismo sa isang partikular na lipunan, kailangan nitong umangkop sa katutubong kalinangan. Ngunit may ilang nagbigay diin na hindi sapat ang gawain ng indihenisasyon. Bukod sa pag-angkop sa katutubong kalinangan, kailangan ding isaalang-alang ng teolohiya ang ilang kontemporaryong panlipunang mga penomenon sa Ikatlong Daigdig tulad ng modernisasyon, sekularisasyon, at sosyo-ekonomikong kahirapan ng masa. Ang konsepto ng kontekstuwalisasyon ay umusbong bilang tugon sa pangangailangang ito. Lumitaw ito sa sirkulo ng mga Protestante, at unang naging talamak sa mga literatura ng Theological Education Fund ng World Council of Churches. Layunin ng kontekstuwalisasyon na lumagpas sa tradisyunal na hermeneutika na isinasaalang-alang lamang ang Biblia bilang teksto at ang kaligirang pangkasaysayan nito bilang orihinal na konteksto. Sinalungguhitan nito na liban sa kontekstuwal na mundo ng mga sumulat ng Biblia, may isa pang kontekstong dapat bigyang pansin sa hermeneutika: ang konteksto ng mga kontemporaryong Kristiyanong nagbabasa ng Biblia. Naniniwala silang kung paanong si Kristo ay nagkatawang tao sa lipunang Hudio ng unang dantaon, marapat lamang din na dumaan sa proseso ng inkarnasyon ang teolohiya sa kasalukuyang lipunan ng mga mambabasa.

 

Sa ikalawang primaryang bahagi ay nagbigay na siya ng pagbubuod at pagsusuri sa teolohiya ng limang Pilipinong teologo, bilang halimbawa ng kontekstuwal na teolohiya.

 

Una na rito ang ideya ni Carlos Abesamis ng “total salvation.” Para kay Abesamis, ang Biblikal na nosyon ng kaligtasan ay hindi lamang limitado sa espirituwal na aspekto, bagkus ito ay tumatagos din sa aspektong materyal/pisikal. Pananagutan ng simbahan hindi lamang ang punahin ang mga espirituwal/indibiduwal na kasalanan, kundi maging ang mga panlipunan o sistematikong kasamaan tulad ng di patas na sistemang sosyo-ekonomiko. Naniniwala si Abesamis na hindi limitado ang “salvation history” sa Biblikal na naratibo, bagkus ito ay nagpapatuloy hanggang sa kasalukuyang mga lipunan ng sangkatauhan. Kaya naman hindi natitigil ang gawain ng teologo sa pag-interpreta ng Biblia. Pananagutan niya rin ang pag-interpreta sa kasalukuyang lipunang kanyang kinalalagyan, na nakatuon sa gawain ng pagliligtas ng Diyos. Sa ganang ito, mahalagang pantulong sa gawain ng teologo ang pagkakaroon ng kaalaman sa mga agham panlipunan.

 

May pagkakahawig dito ang “theology of the signs of the time” na sentro ng pagteteolohiya ni Catalino Arevalo. Gamit ang tema ng Bagong Tipan ng “signs of the time”, iginiit ni Arevalo na pananagutan ng simbahan na unawain ang senyales ng panahon sa kasalukuyang lipunan upang maunawaan kung paano kumikilos ang Diyos sa kontemporaryong panahon. Para kay Arevalo, isa sa mga pangunahing senyales ng panahon ay ang kasalukuyang pakikihamok ng sangkatauhan para sa katarungang panlipunan. Naniniwala siyang kumikilos ang Diyos sa mga kilusang nais magdala ng katarungan, kaya naman marapat lamang na ang simbahan ay tumungo rin sa direksyong ito. Hindi ito kataka-taka para kay Arevalo, dahil punong puno ang Biblia ng tema ng katarungang panlipunan. Bukod sa galit ang Diyos sa pang-aapi sa mga taong nilikha sa kanyang imahe, malinaw sa Bagong Tipan na bahagi ng misyon ni Hesus bilang Mesias ang magdala ng katarungan sa daigdig. Aniya, kapwa ang mayaman at mahirap ay kailangan ng kalayaan: kalayaan mula sa pagiging ganid para sa mga mayayaman, at kalayaan mula sa pang-aapi para sa mga mahihirap. At bahagi ng responsibilidad ng simbahan ang magdala ng kalayaan sa lipunan bilang kinatawan ng Diyos sa mundo. At maisasagawa lamang ito ng simbahan kung matututo itong basahin ang mga senyales ng kasalukuyang panahon.

 

Tulad ni Abesamis at Arevalo, nakabuo rin ng isang uri ng “theology of liberation” si Edicio De la Torre. Malinaw kay de la Torre na walang likas na kontradiksyon sa pagitan ng pagiging Pilipinong Kristiyano: maaaring umiral nang sabay ang pananampalataya at pagiging makabayan. Bahagi ng ating pagiging kapwa Kristiyano at makabayan ang pananagutan na kabakahin ang mapang-aping sistema ng lipunan na nagpapahirap sa taumbayan. Naniniwala siyang maisasagawa lamang ng simbahan ang misyon nito kung magsisimulang pagsisihan ng simbahan ang kamalayang burgis nito, na nakikiayon sa pagpapanatili ng kasalukuyang sistema. Bahagi ng mga preliminaryong hakbang tungo sa pagpapalaya ang paglalapat ng sistematikong pagsusuri ng mapang-aping sistema. Kaya naman tulad ni Abesamis, nakikita ni de la Torre ang di-matatawarang kahalagahan ng mga agham panlipunan. Ipinamalas ni de la Torre na reyalidad para sa kanya ang kanyang teorya sa pamamagitan ng direktang pakikilahok sa mga progresibong kilusan na ipinaglalaban ang karapatan ng masa, tulad na lamang ng mga magsasaka (na naging sanhi ng kanyang pagkakakulong noong panahon ng Batas Militar). Bagaman isang Marxista, naniniwala si de la Torre na hindi bayolenteng himagsikan ang daan tungo sa pagbabago. Patuloy ang kanyang pag-asa na sa pamamagitan ng “conscientization” ay unti-unting makakamit ng lipunang Pilipino ang mga kinakailangang reporma.

 

Sa mga sinuring teologo ni Tano, si Emerito Nacpil lamang ang nag-iisang Protestante. Gaya ng tatlong naunang teologo, proyekto rin ni Nacpil ang pagbuo ng teolohiyang mapagpalaya. Ngunit kaiba nina Abesamis, Arevalo, at de la Torre, itinuon ni Nacpil ang kanyang atensyon sa isyu ng sekularisasyon at modernisasyon. Sinasalungguhitan ni Nacpil na ang daan tungo sa pag-unlad ng lipunan ay ang pagsuporta sa proseso ng sekularisasyon at modernisasyon. Sa pamamagitan ng dalawang ito, unti-unting mapipigtas ang tanikala ng mga Pilipino mula sa tradisyunal na kultura at mga paniniwalang nagiging hadlang tungo sa pagbabagong panlipunan. Isang halimbawa na nito ang mistikal na pananaw ng mga Pilipino sa kalikasan. Sa pamamagitan ng pagpapalaya ng sekularisasyon sa Pilipino mula sa ganitong paniniwala, magsisimula niyang tingnan ang sarili bilang tagapagkontrol ng kalikasan, na sa halip na katakutan ay dapat na gawing kasangkapan tungo sa pag-unlad.

 

Ang tensyon sa pagitan ng modernisasyon at tradisyunal na kalinangang Pilipino ay naging tuon din ni Vitaliano Gorospe. Isa sa nakikitang salik ni Gorospe sa kasalukuyang negatibong kalagayan ng mga Pilipino ay ang pagiging laganap ng imoralidad. Hindi tumatagos sa kamalayan ng mga Pilipino ang tunay na esensya ng Kristiyanismo kaya naman patuloy ang pag-iral sa kanila ng tinatawag na “split-level Christianity.” Para kay Gorospe, ang lunas sa suliraning ito ay ang maayos na integrasyon sa pagitan ng kalinangang Pilipino at mga halagahing Kristiyano. Hindi siya naniniwalang puro suliranin ang dulot ng tradisyunal na kalinangang Pilipino. Para sa kanya, ang kulturang Pilipino ay “ambiguous”: pwede itong magamit kapwa sa kabutihan at kasamaan. Sa halip na tuluyang alisin ang kulturang Pilipino sa ngalan ng modernisasyon, pinaninindigan niyang maaaring magamit ang kulturang Pilipino sa pag-unlad kung kasasangkapan ang mga positibong aspekto nito at ihahalo sa halagahing Kristiyano. Ginamit ni Gorospe bilang batayan kapwa ang pananaw ni Aquinas sa integrasyon ng “nature” at “grace”, at ang pananaw ng Vatican II sa kabutihang taglay ng bawat kultura.

 

Bagaman may napansin si Tano na ilang kapuna-puna sa teolohiyang nabuo ng limang Pilipinong teologo (tulad ng tendensya na isakripisyo ang teksto sa altar ng konteksto), naniniwala siyang nagampanan nina Abesamis, Arevalo, De la Torre Nacpil, at Gorospe ang kanilang pananagutan na magsagawa ng kontekstuwal na teolohiyang may saysay sa lipunang Pilipino.