Rebyu #52 -- Letters of Marcelo H. del Pilar

Letters of Marcelo H. del Pilar. Manila: National Historical Commission of the Philippines, 2012.

 

Sa pagsusuri ng mga dokumentong pangkasaysayan, madalas na mas pinapanigan bilang batis ang mga personal na liham ng mga indibiduwal, kaysa sa kanilang mga pampublikong sulatin tulad ng mga aklat, sanaysay, manifesto, at iba pa. Ito’y sapagkat likas sa mga tao ang maglahad ng tunay na saloobin sa mga personal na liham na ipinapadala sa mga taong ‘di-iba sa kanila (tulad ng kanilang mga kapamilya at kaibigan). Likas na mas sinsero ang mga tao sa kanilang personal kaysa pampublikong buhay. May mga maseselang bagay na isinusulat ng mga indibiduwal sa mga liham na hindi nila kayang ilahad sa mga pampublikong sulatin na maaaring mabasa ng lahat. Ito ang dahilan kung bakit sa punto-de-bista ng mga historyador ay hindi matatawaran ang saysay ng mga liham bilang batis pangkasaysayan.

 

Sa ganang ito maipagmamapuri ang pagpapagal ng mga kawani at mga mananaliksik ng Pambansang Komisyong Pangkasaysayan ng Pilipinas na magtipon at maglimbag ng serye ng mga liham ng ating mga bayaning nabuhay sa mahalagang yugto ng ikalabingsiyam na dantaon. Isa sa seryeng ito ang Letters of Marcelo H. del Pilar na inilathala noong 2012. Naglalaman ang koleksyon ng 128 liham na isinulat ni del Pilar at isinulat para kay del Pilar mula 1882 hanggang 1894. Isinalin ni Maria Luisa Garcia ang mga ito mula sa orihinal na Espanyol at Tagalog tungong Ingles. Ikinategorya ang mga liham sa tatlong magkakahiwalay na bahagi batay sa tatlong magkakaibang yugto: 1. Habang nasa Pilipinas si del Pilar (1882-1887), 2. Habang nasa Barcelona (1888-1889), at 3. Habang nasa Madrid (1889-1896).

 

Samu’t saring indibiduwal ang naging katalastasan ni del Pilar sa mga liham na ito. Ilan na rito ay sina Jose Rizal, Ferdinand Blumentritt, Deodato Arellano, Pedro Icasiano, Justo Trinidad, Jose Ma. Basa, Ambrosio Rianzares Bautista, Gregorio del Pilar, Maximo Viola, Pedro Serrano Laktaw, at Mariano Ponce. Bagaman maraming paksa ang nadadaplisan ng mga liham, kalimitang umiinog ang mga ito sa ilang pangunahing bagay tulad ng pakikibalita sa pulitikal na sitwasyon sa Pilipinas, pang-aapi ng mga prayle, paglalahatla ng mga isyu ng La Solidaridad, mga nilalayong reporma, at mga kaganapang pulitikal sa Espanya na may implikasyon sa Pilipinas.

 

Matapos mabasa ang mga liham na ito, tiyak na hindi maiiwasan ng mambabasa na humanga sa dedikasyon ni Plaridel at pagbubuhos ng buong panahon para sa pagsusulong reporma sa Pilipinas. Nariyan halimbawa ang mga liham na nagpapakita ng pangangalampag nina del Pilar sa Ministeryo ng Ultramar upang mapakawalan ang mga ikinukulong na kababayan sa Pilipinas. Maya’t maya rin lumilitaw ang pangangasiwa niya sa distribusyon ng mga kopya ng La Solidaridad sa Pilipinas upang mas marami pang Pilipino ang mamulat sa pang-aapi ng mga prayle. Mababanaag din sa mga liham ang kanyang pagpapasensya at katatagan sa gitna ng mga suliranin (hal. tensyon sa pagitan nila ni Rizal), alang-alang sa pagkakaisa ng mga repormista sa Espanya. Ang lahat ng kalidad na ito, na malinaw na makikita sa kanyang mga liham, ang nagtulak marahil kay Gobernador Heneral Ramon Blanco kaya ganito na lamang niya inilarawan ang maringal na bayaning Bulakenyo:

 

The most terrible among the Filipino politicians: the most intelligent, the true symbol of the separatists, far superior to Rizal. (p.286).