Rebyu #83 -- KALATAS Vol. 1 (2017)

KALATAS Vol. 1 (2017)

Ang Kalatas ay opisyal na dyornal ng Departamento ng Kasaysayan ng Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas na pinangunahang itatag ng dating tagapangulo nito na si Raul Roland Sebastian (na kasalukuyang dekano ng Kolehiyo ng Agham Panlipunan at Pag-unlad ng naturang pamantasan). Ito ay bilang pagpapalago ng tradisyon ng paglilimbag ukol sa kasaysayan ng Departamento. Ang unang bolyum na ito ng dyornal na inilathala noong 2017 ay binubuo ng limang sanaysay na isinulat ng tatlong kasapi ng Departmento (Sebastian, Christian Paul Ramos, at Roland Abinal Macawili), at dalawang babaeng pantas mula sa Unibersidad ng Pilipinas (Nancy Kimuell-Gabriel) at sa Ateneo de Manila University (Preciosa de Joya). Samu’t saring isyu sa historiograpiya at pilosopiya ng kasaysayan ang tuon ng limang sanaysay.

 

Raul Roland Sebastian

Ang sanaysay ni Raul Roland Sebastian na “Ang Historiograpiya sa Agos ng Kasaysayang Pilipino” ay mairerekomenda sa mga mag-aaral na nais ng mabilisang introduksyon sa pag-unlad ng historiograpiya sa Pilipinas, mula sa panahon ng kolonyalismong Espanyol hanggang sa kontemporaryong panahon. Tinalakay niya ang mga nangingibabaw na temang historiograpikal sa bawat yugto, kalakip ng mahahalagang akdang kumakatawan sa mga temang ito. Ang historiograpiya sa panahon ng kolonyalismong Espanyol ay kinakarakterisa ng maka-banyagang uri ng pagsulat na makikita sa akda halimbawa nina Plasencia, Chirino, at Loarca (na taliwas sa nasyonalistang pagsulat ng mga ilustrado). Pagdating ng mga Amerikano ay nagpatuloy ang ganitong kolonyal na pagsulat ng kasaysayan, bagaman makikitaan ng mahahalagang ambag tulad ng Philippine Islands nina Blair at Robertson. Pagkatapos makamit ng Pilipinas ang kalayaan, umusbong ang mga propesyunal na Pilipinong historyador gaya nina Benitez, Zaide, Alip, at Zafra. Gayunman, nanatili ang pagiging positibista ng historiograpiya sa panahong ito. Sa mas kontemporaryong panahon ay sinalungguhitan ni Sebastian ang mahahalagang kontribusyon ng ilang natatanging historyador tulad nina Teodoro Agoncillo at Renato Constantino (na nagsulong ng nasyonalistang historiograpiya), Reynaldo Ileto (na nagpabago sa metodolohiya ng kasaysayan sa pamamagitan ng paggamit ng mga ‘di-nakagisnang batis tulad ng pasyon), Vicente Rafael (na nakapag-ambag sa isyu ng pagsasalin sa kasaysayan), at Salazar (na ama ng Pantayong Pananaw). Dinaplisan din niya ang ilang sikat na tema sa pananaliksik sa kasalukuyan tulad ng kasaysayang lokal (hal. Jaime Veneracion), kasaysayang pampubliko (hal. Ambeth Ocampo), at usaping pangkasarian sa kasaysayan (hal. J. Neil Garcia).

 

Nancy Kimuell-Gabriel

Kung si Sebastian ay nagtalakay ng pangmalawakang pagbaybay sa historiograpiyang Pilipino, isang partikular na isyu sa isang ispesipikong eskwelang historiograpikal naman ang naging tuon ni Nancy Kimuell-Gabriel sa artikulo niyang “Ang Pantayong Pananaw at ang Usapin ng Agenda sa Harap ng Iba’t Ibang Kilusang Pang-akademiko at Sosyo-Pulitikal.” Liban sa paglalatag ng kaisipan ni Salazar, nagbahagi rin dito si Kimuell-Gabriel ng kanyang sariling pananaw ukol sa usapin ng paninindigang pulitikal sa konteksto ng Pantayong Pananaw (PP). Aniya, malinaw ang tindig ni Salazar na ang PP ay walang paninindigang pulitikal, dahil isa itong proyektong pangkalinangan na naglalayong bumuo ng isang pambansang talastasan na nauunawaan ng lahat (yamang isinasagawa gamit ang iisang wikang pambansa). Ginamit niyang panlarawan sa PP ang metapora ng karinderya: kung paanong bukas ang karinderya sa lahat ng gustong kumain, bukas din ang PP sa lahat ng taong may magkakaibang paninindigang pulitikal. Yamang may tiwala ang PP sa bayan, susunod ito sa kung ano man ang direksyong pulitikal na pipiliin ng bayan. Bagaman naniniwala rin si Kimuell-Gabriel sa talino ng bayan, iginiit niya na hindi maaaring walang reseta/preskripsyon ang mga intelektuwal ng PP sa bayan at manatili lang itong buntot. Aniya, may kapasidad at responsibilidad ang mga intelektuwal na magpayo at magbigay-babala sa bayan tuwing nanganganib itong pumili ng makasasama sa sarili. Yamang hindi patas ang pagpapamudmod ng impormasyon sa bayan at marami itong nasasagap na reaksyunaryo at konserbatibong pananaw mula sa pamahalaan, simbahan, at midya, inilihad ng may-akda na “Hindi sapat na i-facilitate lang natin ang diskurso, kailangan may malinaw ding tindig sa mga pagtatalo” (p.40). Aniya, kung siya ang masusunod ay dapat nang pagbawalan na sumali sa PP ang mga may paninindigang walang saysay sa bayan. Ibinahagi niya rin ang kanyang opinyon na dapat bawasan ng PP ang pag-atake nito sa mga progresibong elemento tulad ng Kaliwa, dahil kung tutuusin ay maaari silang magkaibigan yamang iisa naman ang kanilang layunin – ang pag-ibig sa bayan. Winakasan niya ang kanyang sanaysay sa pamamagitan ng paglalahad na sa halip na kalabanin ang Kaliwa, dapat ituon ng PP ang pinakamalakas na bigwas nito sa tunay na kalaban ng bayan – ang Kanan.

Preciosa de Joya

Samantala, sa pilosopiya ng kasaysayan naman nakatuon ang sanaysay ni Preciosa de Joya na “Tracing a Constellation in Walter Benjamin’s Thought: On How to Read the Theses on the Philosophy of History.” Nagsagawa siya rito ng eksposisyon sa pananaw ni Walter Benjamin sa pilosopiya ng kasaysayan, sa pamamagitan ng pagsusuri sa akda nitong “Theses on the Philosophy of History” (1940). Inilahad ni de Joya na dalawang batis ang pinagmumulan ng pilosopiya ni Walter Benjamin: Marxismo at teolohiyang Hudio. Para kay Benjamin, ang konsepto ng utopikong lipunang walang uri ng Marxismo ay sekular na bersyon ng pananaw ng mga Hudio ukol sa Mesyanikong panahon. Naniniwala siyang mahalaga ang Mesyanikong panahon upang itama ang obsesyon ng ibang Marxista sa konsepto ng progreso, na dahilan umano ng pagiging inaktibo ng mga ito (dahil nag-aabang na lamang sa pagdating ng pinal na rebolusyon para sa pagdating ng lipunang walang uri sa hinaharap, sa halip na baguhin ang kasalukuyan). Aniya, sa pananaw ng mga Hudio, ang kasaysayan ay hindi isang progresyon ng linyar na pag-unlad. Sa halip, iginiit ni Benjamin na ang ating kasalukuyang panahon ay “out of joint” sa Mesyanikong panahon. Kaya naman ang gawaing pangkasaysayan ay mahalaga upang magamit na batayan ang nakaraan para sa ating problematikong kasalukuyan. Ani ni de Joya, para kay Benjamin ay hindi payak na deskriptibong rekonstruksyon ng nakaraan ang gawaing pangkasaysayan, bagkus ay isa itong etikal na gawain na ang katapus-tapusang layunin ay ang gabayan ang pulitika para sa pagkamit ng katarungan para sa lahat.

 

Christian Paul Ramos

Ang sumunod na artikulo na isinulat ni Christian Paul Ramos ay sanaysay-pagpupugay sa ambag ng isang tanyag na Pilipinong historyador sa historiograpiyang Pilipino: “In Tribute to the Filipino Trailblaizer: Teodoro A. Agoncillo.” Matapos ang paglalatag ng maiksing talambuhay ng tinawag niyang “dean of the Philippine nationalist historiography”, nagbigay-tuon si Ramos sa ilang pangunahing tema ng historiograpiya ni Agoncillo na maituturing na ambag niya sa kabuuang historiograpiyang Pilipino. Una ay ang kritika ni Agoncillo sa konsepto ng obhektibidad sa kasaysayan, na ayon sa kanya ay kalokohan dahil bawat interpretasyon ay nakaangkla sa pananaw at paninindigan ng tagapag-interpretang historyador. Ikalawa ay ang konsepto ng historical imagination, na mahalaga para kay Agoncillo dahil ito ang instrumento upang punan ang mga puwang sa mga naratibong pangkasaysayan na hindi isinasaad ng mga nakasulat na batis. Gayunman ay ipinapaalala ni Agoncillo na dapat na maging maingat sa paggamit ng historical imagination, na nakabatay dapat sa lohikal na pag-iisip at umiiral na kaalaman ukol sa kaligiran ng pinag-aaralang panahon. Ang ikatlo, na maituturing na pinakamahalagang ambag niya, ay ang pagsusulong niya ng maka-Pilipinong pananaw sa kasaysayan. Naniniwala siyang kailangang ilagay sa sentro ng kasaysayan ng Pilipinas ang mga Pilipino, taliwas sa nakagawiang pagsasakasaysayan kung saan mga banyaga ang laging nasa sentro. Inihalimbawa ni Ramos dito ang paggigiit ni Agoncillo na sa halip na “Philippine insurrection”, ang dapat na itawag sa naganap sa pagitan ng mga Pilipino at Amerikano ay “Filipino-American War”. Isang halimbawa rin ang mataas na pagpapahalaga ni Agoncillo sa mga pangyayari matapos ang 1872, kumpara sa panahon bago ito, na hindi gaanong pinag-ukulan ng pansin ni Agoncillo sa kanyang pagsusulat ng kasaysayan (dahil sa paniniwalang 1872 lang tunay na nagsimula ang kasaysayang Pilipino na mula sa pananaw ng mga Pilipino). Bahagi ng pagtataguyod ng Pilipinong pananaw ang pagsesentro niya kay Bonifacio sa gitna ng Himagsikang Pilipino (sa halip na si Rizal) sa kanyang Revolt of the Masses, na naging daan upang maitampok ang masa bilang pangunahing tagapagpagalaw ng kasaysayan. Sa kabila ng kaliwa’t kanang kritika kay Agoncillo sa kasalukuyan, nanindigan si Ramos na hindi mabubura ang mahahalagang kontribusyong ito ng historyador sa kasalukuyan at hinaharap ng historiograpiya sa Pilipinas.

Roland Abinal Macawili

Ang panghuling artikulo ay ang “Ilang Tala Hinggil sa Suliranin ng Identidad ng mga Ilustrado-Propagandista” ni Roland Abinal Macawili. Gamit ang balangkas ni Zeus Salazar, tinalakay niya ang kalituhang pangkakanyahan ng mga ilustrado na inapo ng mga ladino at paring sekular. Aniya, napasa-Kanluran ang mga ilustrado dahil sa kolonyal na edukasyon, na siyang nagpawalay sa kanila sa bayan. Ang edukasyong ito ang nagpaloob sa kanila sa mundo ng wika-at-kalinangang Espanyol, na iba sa wika-at-kalinangang bayan ng mga Katipunero. Ngunit sa kabila ng pagiging napasa-Kanluran dulot ng sistemang pang-edukasyon ay hindi naman tuluyang makapasok ang mga ilustrado sa mundo ng mga Espanyol dahil sa rasismong ipinaramdam sa kanila ng mga ito. Ang rasismong ito ang nagtulak sa kanila, partikular kay Rizal, upang subukang magbalik-loob sa kalinangang bayan. Ani ni Macawili, kapansin-pansin ito sa ilang aksyon ni Rizal, tulad ng kanyang pagsasalin sa Tagalog ng akda nina Friedrich Schiller at Hans Christian Andersen, tangkang pag-oorganisa ng isang internasyunal na samahan ng mga Pilipinista, at pagsusulat ng anotasyon sa akda ni Morga. Isinagawa ito ni Rizal dahil para sa kanya, ang pagbubuo ng kakanyahang Pilipino ay dapat na nakabatay sa iisang matandang nakaraan, magkakapareho ng katangiang kultural ng mga pangkat etniko, at iisang pinagsisikapang layunin sa kasalukuyan at hinaharap. Gayunman, hindi naging matagumpay ang pagbabalik-sa-bayan ni Rizal, at nanatili siyang bihag ng wika-at-kalinangan ng Kanluran. Hanggang sa kasalukuyan ay nagpapatuloy ang linya ni Rizal at ng mga ilustrado sa katauhan ng mga kontemporaryong Inglesero, na patuloy na nahihiwalay sa bayan dahil sa sistemang pang-edukasyon.

Bagaman walang iisang pisi na nag-uugnay sa limang sanaysay, ang mga ito ay kontribusyon (gaano man kamunti) sa pagpapalago ng historiograpiyang Pilipino. Sa partikular, pagpapayaman ito sa tradisyon ng pananaliksik sa disiplina ng kasaysayan sa PUP, isang hakbang tungo sa higit na pagpapatatag ng produksyon ng kaalamang pangkasaysayan sa Sintang Paaralan.    

Rebyu #82 - Mga Tomasino sa Pilosopiyang Filipino ni Emmanuel de Leon

De Leon, Emmanuel. Mga Tomasino sa Pilosopiyang Pilipino: Ang Intelektuwal na Pamana ng mga Pangunahing Tomasinong Pilosoper sa Kasaysayan ng Pamimilosopiyang Filipino. Maynila: Komisyon sa Wikang Filipino, 2019.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailathala bilang:

Santos, Mark Joseph P. "De Leon, Emmanuel. Mga Tomasino sa Pilosopiyang Pilipino: Ang Intelektuwal na Pamana ng mga Pangunahing Tomasinong Pilosoper sa Kasaysayan ng Pamimilosopiyang Filipino (Maynila: Komisyon sa Wikang Filipino, 2019)." DALUMAT Tomo 7, Bilang 1 (2021): 79-83.

Matatagpuan ito sa bahay-dagitab (website) ng DALUMAT: 

https://d3048571-a672-4383-b044-682011499104.filesusr.com/ugd/abed9b_283f29b06a8940df88c45c16ad979a48.pdf

Gayundin sa Philippine E-Journals: 

https://ejournals.ph/article.php?id=16053

Rebyu #80 -- Christologies, Cultures, and Religions nina Pascal Bazzell at Aldrin Peñamora

Bazzell, Pascal D., Aldrin Peñamora. Mga Pat. Christologies, Cultures, and Religions: Portraits of Christ in the Philippines. Metro Manila: OMF Literature Inc., and Asia Theological Association, 2016.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag bilang:

Santos, Mark Joseph P. "Kristolohiya sa Konteksto ng Teolohiyang Pilipino." PWU Research Journal Vol. 10 (December): 14-24. 

Mababasa ito sa:

https://drive.google.com/file/d/1ii7LbMOfHI9O2K1iqzNGr4tgcrPgxKLV/view?usp=drive_link 

Rebyu #79 -- Interrogations in Philippine Cultural History ni Resil B. Mojares

 Mojares, Resil B. Interrogations in Philippine Cultural History: The Ateneo de Manila Lectures. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 2017.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag bilang:

Santos, Mark Joseph P. "Ang Historiograpiyang Third Way at ang Tugon ng Pantayong Pananaw: Isang Kritikal na Pagbasa sa Historiograpiya ni Resil Mojares." TALA Vol. 4, No. 1 (June 2021): 199-216.

Matatagpuan ito sa bahay-dagitab (website) ng TALA:

http://talakasaysayan.org/wp-content/uploads/2021/06/vol4_no1_6_santos_june2021.pdf

Rebyu #78 - Children of the Postcolony ni Charlie Samuya Veric

Veric, Charlie Samuya. Children of the Postcolony: Filipino Intellectuals and Decolonization, 1946-1972. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 2020.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag bilang: 

Santos, Mark Joseph P.  "Dekolonisasyon at ang Kapantasang Pilipino: Isang Pagbasa sa Kasaysayang Intelektuwal ni Charlie Samuya Veric." TALA: An Online Journal of History Vol. 4, No. 2 (December 2021): 83-89.

Matatagpuan ito sa bahay-dagitab ng TALA:

http://talakasaysayan.org/index.php/talakasaysayan/article/view/60

Rebyu #77 -- Irresistible: The Rise of Addictive Technology and the Business of Keeping Us Hooked ni Adam Alter

Alter, Adam. Irresistible: The Rise of Addictive Technology and the Business of Keeping Us Hooked. New York: Penguin Press, 2017.

Ang rebyu sa aklat na ito ay kasalukuyang dumadaan sa proseso ng peer review ng Saliksik E-Journal. 

Rebyu #76 -- Ang Maganda sa Teolohiya nina de Mesa, Padilla, Lanaria, Cacho, Cipriano, Capaque, at Gener

De Mesa, Jose M, Estela P. Padilla, Levy L. Lanaria, Rebecca C. Cacho, Yuri D. Cipriano, George N. Capaque, at Timoteo D. Gener. Maganda sa Teolohiya. Quezon City: Claretian Communications Foundation, 2017.

Ang rebyu sa aklat na ito ay kasalukuyang dumadaan sa proseso ng peer review sa Saliksik E-Journal.

Rebyu #75 -- Writing Material Culture History nina Anne Gerritsen at Giorgio Riello

 Gerritsen, Anne at Giorgio Riello. mga pat. Writing Material Culture History. London: Bloomsbury, 2015.

Ang rebyu sa aklat na ito ay kasalukuyang dumadaan sa proseso ng peer review ng Saliksik E-Journal.

Rebyu #74 -- Ka Bel: The Life and Struggle of Crispin Beltran ni Ina Alleco Silverio

Silverio, Ina Alleco R. Ka Bel: The Life and Struggle of Crispin Beltran. Quezon City: Southern Voices Printing Press, 2010.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 173-175.

Rebyu #73 -- Isang One Dalawang Zero ni Romeo Peña

Peña, Romeo Palustre. Isang One Dalawang Zero: Isang Nobela. Pasay: Visprint, Inc., 2018.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 169-170

Rebyu #72 -- Luha ng Buwaya ni Amado Hernandez

Hernandez, Amado V.  Luha ng Buwaya. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 1974.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 165-167.

Rebyu #71 -- Mass ni F. Sionil Jose

 Jose, F. Sionil Mass. Manila: Solidaridad Publishing House, 1983.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 153-163.

Rebyu #70 - Tree ni F. Sionil Jose

 F. Sionil Jose, Tree (Ermita, Manila: Solidaridad Publishing House, 1978

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 145-151.

Rebyu #69 -- Bata, Bata... Pano Ka Ginawa? ni Lualhati Bautista

 Bautista, Lualhati. Bata, Bata… Pano Ka Ginawa? Mandaluyong City: Anvil Publishing, Inc., 2018.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 139-144.

Rebyu #68 -- Gapo ni Lualhati Bautista

Bautista, Lualhati. Gapo (at isang Pilipino, sa mundo ng mga Amerikanong kulay brown). Mandaluyong City: Anvil Publishing, Inc., 2018.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 125-138.

Rebyu #67 -- Theology of the Pain of God ni Kazoh Kitamori

Kitamori, Kazoh. Theology of the Pain of God, 5th Revised Edition. Richmond, Virginia: John Knox Press, 1958.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 115-122.

Rebyu #66 -- This Complicated and Risky Task ni Rodrigo Tano

Tano, Rodrigo D. This Complicated and Risky Task: Selected Essays on Doing Contextual Theology from a Filipino Evangelical Perspective, pinatnugutan ni Romel Regalado Bagares (Quezon City: Alliance Graduate School, 2006 .

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 37-41.

Rebyu #65 -- Adequate but not Enough ni Jose de Mesa

De Mesa, Jose M. Adequate but not Enough: A Filipino Reflection on the Triune God; Sapat, Ngunit Kulang pa rin: Isang Kultural na Pagmumuni-muni sa Hiwaga ng Santatlo. Quezon City: Claretian Communications Foundation, Inc., 2018.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 97-106.

Rebyu #64 -- Toward a Theology of People Power ni Douglas Elwood

Elwood, Douglas. Toward a Theology of People Power: Reflections on the Philippine February Phenomenon. Quezon City: New Day Publishers, 1988.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 37-41.

Rebyu #63 -- Transforming Society ni Melba Padilla Maggay

Maggay, Melba Padilla. Transforming Society: Reflections on the Kingdom and Politics. Quezon City: Institute for Studies in Asian Church and Culture, 2004.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 85-90.

Rebyu #62 -- Models of Contextual Theology ni Stephen Bevans

Bevans, Stephen B. Models of Contextual Theology. Manila: Logos Publications, Inc., 2003.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 73-83.

Rebyu #61 -- Pedagogy of the Oppressed ni Paulo Freire

Freire, Paulo. Pedagogy of the Oppressed. Salin ni Myra Bergman Ramos. New York: Continuum Publishing Corporation, 1982.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 59-70.

Rebyu #60 -- Alternative Discourses in Asian Social Science ni Syed Farid Alatas

Alatas, Syed Farid. Alternative Discourses in Asian Social Science: Responses to

Eurocentrism. New Delhi: Sage Publications, 2006.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 49-57.

Rebyu #59 -- From Colonial to Liberation Psychology ni Virgilio Enriquez

Enriquez, Virgilio G. From Colonial to Liberation Psychology: The Philippine Experience. Quezon City: University of the Philippines Press, 2016.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 43-47.

Rebyu #58 -- Pukiusap ni Liv Stromquist (Salin ni Beverly Sy)

Stromquist, Liv. Pukiusap. Salin ni Beverly W. Siy. Mandaluyong: Anvil Publishing Inc., 2014.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 37-41.

Rebyu #57 -- Pandemic! Covid-19 Shakes the World ni Slavoj Zizek

 Zizek, Slavoj. Pandemic! Covid-19 Shakes the World. New York: OR Books, 2020.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 31-36.

Rebyu #56 -- On History ni Fernand Braudel

Braudel, Fernand. On History. Salin ni Sarah Matthews. Chicago: The University of Chicago Press, 1980.

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag at matatagpuan sa:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 25-30.

Rebyu#55 -- "Abakada" ng Kasaysayang Pampook ni Wensley Reyes

Reyes, Wensley M. "Abakada" ng Kasaysayang Pampook: Kartilya sa Pananaliksik at Pagsusulat ng Kasaysayan ng Bayan. Quezon City: Limbagang Pangkasaysayan, 2020. 

Ang rebyu sa aklat na ito ay nailimbag bilang:

Mark Joseph P. Santos, 19 Rebyu Kontra COVID-19: Kalipunan ng mga Panunuring-aklat sa Agham Panlipunan, Teolohiya, at Panitikan (Quezon City: Bagong Kasaysayan, 2021), 21-23.

Rebyu #54 - A Duterte Reader ni Nicole Curato

Curato, Nicole. A Duterte Reader: Critical Essays on Rodrigo Duterte's Early Presidency (Quezon City: Bughaw, 2017).

Calling together a roster of 19 scholars from the fields of political science, sociology, history, journalism, Asian studies, and development studies, Nicole Curato edited a book that tries to make sense of Duterte's first six months in the presidency, and to understand the phenomenon of the rise of Dutertismo beyond the man and into the complex political and social realities of the Philippines three decades after EDSA. By doing so, the edited volume was able to peek into different facets of the issue through 15 erudite essays:

1. Julio Teehankee's "Was Duterte's Rise Inevitable" argued that as unusual as it seems to be, the victory of Duterte is not surprising at all. Using Skowronek's theory of political time, Teehankee was able to show that Duterte came exactly at a time when the EDSA regime was already ripe for repudiation. The EDSA regime's basic concepts of liberal democracy, human rights, equality, and progress were therefore easily stripped by Duterte of its significance by showing its hypocrisy and failure to bring real institutional changes into the Philippine elite democracy. The coming of Duterte meant the beginning of a post-EDSA regime.

2. In the essay "Who Supports Rodrigo Duterte," Ronald Holmes (President of Pulse Asia Inc.) analyzed the statistical results of surveys by Pulse Asia and Social Weather Stations on Duterte's trust and performance rating. He demonstrated that the support base of Duterte cuts accross all geographical regions, genders, ages, and classes. After comparing it to the trust and performance ratings of previous post-EDSA presidents, Holmes predicted that a significant change on Duterte's ratings will likely to occur based on the administration's response to different problems that will befall the regime in the future.

3. Walden Bello's "Rodrigo Duterte: A Fascist Original" insisted that Duterte, who has an authoritarian tendency, is indeed a fascist like Hitler, Mussolini and Marcos. Yet unlike the three, Duterte's archenemy is not communism but liberal democracy of the EDSA regime. Bello argued that this authoritarian attempt to destroy liberal democracy is not a rare phenomenon in the Philippines, but is a global trend.

4. Patricio Abinales and Lisandro Claudio's "Dutertismo, Maoismo, Nasyonalismo" attempted to explain the complex relationship of the Left to the Duterte Regime. The proximity of the Left to Duterte is understandable as the latter's speech and actions are relatable to the Left: Duterte's pronouncement of his socialist stance, his past connections to Joma and the Kabataang Makabayan, his anti-American language, his invitation to CPP-NDF's nominees to seat in his Cabinet, his efforts for the peace talks, among others. The Left's usual critical voice has been moderated due to this alliance and it was put into a difficult place in its relationship to Duterte. But this compromised relationship will likely to be more complicated in the unfolding of events.

5. In "The Mindanaoan President," Jesse Altez and Kloyed Caday make sense of Duterte's almost 100% support rating in Mindanao. Being the first Mindanaoan President, the writers show how Duterte was able to give a language i which the Mindanaoans (tripeople of Moros, Lumads, and Christian Immigrants) was able to express their numerous decades of disillusionment with the Manila elites. By his speeches and by showcasing his successful Davao as a model city for Mindanao, Duterte triumphs in his plan to present himself as the embodiment of Mindanao's century-long struggle for peace and progress.

6. Adele Webb in "Hide the Looking Glass: Duterte and the Legacy if American Imperialism" studied the complex dealing of Duterte with Americans. Webb suggests that by exposing the American abuses in Philippine history, showing the injustice in unfair economic treaties, threatening to aline the Philippines to other countries, and cursing its very president, Duterte gave power to the wounded ego of a people that was presented by the Americans as an inferior nation.

7. Nathan Gilbert Quimpo's "'Duterte's War on Drugs:' The Securitization of Illegal Drugs and the Return of National Boss" used the securitization theory of the Copenhagen School to show how Duterte succeeded in constructing a national enemy: drugs. Despite the fact that the official statistics both from the government and international institutions show otherwise, Duterte succeeded in creating a national crisis, putting the public in panic that the Philippines is in the brink of being a narco-state. By doing so, he was able to harness the support of the public and the might of both PNP and AFP to go into rampage against alleged drug addicts. Quimpo insisted that the real intention of Duterte is not to merely eradicate drugs, but to use this war as a justification of his transformation as a national boss for the triumph of his authoritarian plan.

8. In the essay "Murder as Enterprise: Police Profiteering in Duterte's War on Drugs," Sheila Coronel depicted the police not as a mere instrument that blindly follows a patron, but an autonomous being that participates in the war on drugs as an entrepreneur that seeks profit. Utilizing court testimonies, journalistic reports, and case studies by human rights groups as sources, Coronel crafted a narrative that demonstrates how the police kills for profit: from extortions from drug suspects, demanding ransom rewards from the family of the suspect, to bonuses from civil officials, commission from funeral parlors, and under-the-table rewards for every person killed.

9. In "A Mandate for Mass Killings? Public Support for Duterte's War on Drugs," human rights scholar Jayson Lamcheck traces Duterte's role in the killings of Davao Death Squad in Davao, his speeches against criminals and human rights, the denials and deflection of the government in the issue of EJK, the outworking of the Project Double Barrel with Oplan Tokhang, and the barangay-based surveillance and the creation of dreaded "drug watch-list." Lamcheck gave a proposal in the end to resist the call to participate in this systematic surveillance to prevent the genocide in making.

10. Ann Cristina Pertierra's "Celebrity Politics and Televisual Melodrama in the Age of Duterte" tried to locate Duterte in an age where celebrity politics is dominant. She argued how Duterte benefited from this scenario: how the people perceived him and responded to him based on a worldview shaped by televisual melodrama.

11. Jason Cabañes and Jayeel Cornelio's "The Rise of Troll in the Philippines (And What We Can Do About It)" discourses the complex issue of trolling in the social media. They defined professional trolls as those who are being payed for their deceiving and sowing seeds of enmities in the social media. The authors give caution on giving labels on people that has different view with us as trolls. The essay showed how giving labels such as "Dutertard" and "Yellowtard" is detrimental to meaningful engagement. They gave recommendations on how to fight trolling since it can undermine the democratic spaces in the social media: for individual users to be vigilant and for the mainstream media to change its traditional ways in doing journalism.

12. John Andrew Evangelista's "Queering Duterte," through the use of Butler's version of queer theory, tried to locate Duterte's misogynistic language and sexism in a political culture that is alredy sexist before the coming of Duterte. He discussed how the Philippine politics' hetero-patriarchal system produced a normative view of women as inferior and men as superior players in politics. He differentiated between two kinds of macho politics: statesmen politicians and populist politicians.

13. Cleve Arguelles' "Duterte's Other War: The Battle for EDSA People Power's Memory" argued that Duterte is engaged not only in war against drugs but war on memory. Duterte is trying to alter the meaning of EDSA that is indicated by some of his previous actions such as toning down the celebration of EDSA, supporting the return of the Marcos family in national politics, and burying Marcos in the Libingan ng mga Bayani. The writer said that Duterte is doing so to create a national amnesia that will pave the way for the creation of a counter-narrative that will legitimize his own administration as an alternative to the EDSA regime.

14. In "Who will Burn Duterte's Effigy," Emerson Sanchez insisted that despite some criticism of scholars to the Left as being tame due to its proximity with Duterte, it has never been silent. By quoting some official statements from the CPP, Bayan, IBON, Karapatan and other Left entities, Sanchez proved that the Left maintained its critical stance over the issues of human rights, war on drugs, contractualization, and Marcos' burial. At the latter part of the Duterte's first year in the presidency, it was shown how the Left resumed its protests, and return to its practice of burning the effigy of a repressive president.

15. In "Engaging Duterte: That Space in Between Populism and Pluralism," Carmel Abao depicted Duterte as a populist leader who is againt pluralism. Abao made a call to fill in the void in th middle of populism of Duterte that breeds authoritarianism and pluralism of traditional oligarchs that produces elitism. Both must be abhorred. Since the Left cannot at this time fill in this gap, a role that they traditionally fill, due to their alliance with Duterte, the people must name other players to fill in the void that will counter both authoritarianism and elitism

Rebyu #53 - Salin at Anotasyon ni Zeus Salazar sa Manifesto ng Partido Komunista nina Karl Marx at Friedrich Engels

Marx, Karl, Friedrich Engels. Manifesto ng Partido Komunista ng Pilipinas. Salin at anotasyon ni Zeus Salazar. Lunsod Quezon. Bagong Kasaysayan. 2000.

Liban sa pagsasalin at paglalapat ng anotasyon, naglalaman din ang aklat ng tugon ni ZAS sa tatlong pangunahing kritika na magmumula sa isang mala-Marxista (Maris Diokno), dating Marxista (Ferdinand Llanes, laluna na ang kontrobersya ng "kasaysayang bayan[?]") at tahasang Marxista (Bomen Guillermo). Tampok dito ang mahabang pagpapalitang-kuro sa pamamagitan ng email nina ZAS at Bomen ukol sa pagpopook ng Marxismo sa Pilipinas (na nakapagpa-unlad sa tesis masteral ng ikalawa na "Pook at Paninindigan: Kritika ng Pantayong Pananaw"). Nasa hulihan naman ang aklat ang maikling sanaysay ni Carmen Peñalosa ukol sa mga literatura ng BAKAS at akademikong pag-unlad ng Pantayong Pananaw.

Isa sa pinaka sentral na argumento ng aklat na ito ang paninindigang hindi pa naipopook sa kalinangang Pilipino ang Marxismo bilang isa lamang sa marami pang "ismo" mula sa Europa. Ito ay dulot ng katotohanan na liban sa kawalan ng pagsasalin sa wikang Pilipino ng mga klasikong akdang Marxista, hindi pa rin nagagawang mag-usap ng mga Marxista sa Pilipinas sa sarili nitong wika, at hindi rin sinisikap na ikabit ang mga kaisipang sosyalista sa mga dalumat na naririyan na't taal sa kalinangang bayan. Nasasalalay parin ang pagtanaw ng mga Inglesero ng Kaliwa sa Marxismo bilang isang unibersal (kahit na sa katunayan ay ispesiko rin naman bilang nagmula sa Europa) na teoryang panlipunan. Mas malala pa, patuloy na nakikita ang kasaysayan ng Pilipinas bilang isang bahagi lamang ng unibersalistang pananaw pangkasaysayan ng Marxismo na magsisiumula sa primitive communal society, magpapatuloy sa slave society, feudal society, at capitalist society, at magwawakas sa communist society (ang iskemang ito ay ilalapat kalaunan nina Constantino at Sison sa kasaysayan ng lipunang Pilipino). Para kay ZAS, ang pagpupunyagi ni Bomen pa lamang ang kauna-unahang magsasagawa ng tuwirang pagpopook sa akademikong talastasang Pilipino sa Marxismo (lalo pa sa kasalukuyan, kung kailan malapit nang lumitaw ang salin ni Bomen sa Das Kapital mula sa orihinal na Aleman).

Salungat sa maling haka ng ilan sa PP na ito raw diumano ay masyadong dogmatiko at sarado sa usapin ng banyagang impluwensya, iginigiit ng aklat na ang pag-aangkin mula sa ibang kalinangan ay esensyal sa anumang buhay at aktibong kabihasnan. Ang itinatakwil lamang ng PP ay ang walang habas na pagkopya ng mga ideya mula sa labas na nakabatay parin sa wika at mga kategorya ng pinanggalingang kalinangan. Ang ganitong gawain ay hindi maituturing na pag-aangkin ng Pilipinas ng mga elementong Kanluranin, bagkus ito ay "pagpapaanggkin" ng Pilipinas sa banyagang kabihasnan. Ganito ang naging tadhana ng Marxismo sa Pilipinas.

Para sa may-akda, tuluyan lamang maaangkin ang Marxismo ng kalinangang Pilipino kung maisasagawa ang mga sumusunod:

1. Pagpapatatag ng araling kabanwahang Europeo upang maunawaan ng tama ang Marxismo, yamang ito ay bunga ng pangkasaysayang karanasan ng lipunang Europeo. Ito ay dapat isagawa sa wikang Pilipino at mula sa kulturang Pilipino

2. Pagsasalin ng mga batayang tekstong Marxismo mula sa pinanggalingang wika, lalo na mula Aleman.

3. Pag-uugnay ng mga kaisipang Marxista sa mga dalumat na taal sa kalinangang bayan (tulad halimbawa ng mga konsepto ng ginhawa, paghihimagsik, digmang bayan, panlilinta, etc.).

4. Pag-uusap usap ng mga pantas sa Marxismo sa mga kategorya at wikang Pilipino, upang hindi lamang mga elit ng nasyon ang magkaunawaan, kundi maisama ang bayan sa diskurso, yamang sila ang tunay na tagapagpagalaw ng kilusan.

Sa huli, ang salin ni ZAS sa Manifesto ng Partido Komunista ay panimulang pagtatangka sa tunay na pagpopook sa Kapilipinuhan ng Marxismo, batay sa mga pangangailangan ng Bayan, gayong ang Bayan lamang ang maaaring magtakda kung ano ang mga aangkinin nito at kung ano ang hindi.

Rebyu #52 -- Letters of Marcelo H. del Pilar

Letters of Marcelo H. del Pilar. Manila: National Historical Commission of the Philippines, 2012.

 

Sa pagsusuri ng mga dokumentong pangkasaysayan, madalas na mas pinapanigan bilang batis ang mga personal na liham ng mga indibiduwal, kaysa sa kanilang mga pampublikong sulatin tulad ng mga aklat, sanaysay, manifesto, at iba pa. Ito’y sapagkat likas sa mga tao ang maglahad ng tunay na saloobin sa mga personal na liham na ipinapadala sa mga taong ‘di-iba sa kanila (tulad ng kanilang mga kapamilya at kaibigan). Likas na mas sinsero ang mga tao sa kanilang personal kaysa pampublikong buhay. May mga maseselang bagay na isinusulat ng mga indibiduwal sa mga liham na hindi nila kayang ilahad sa mga pampublikong sulatin na maaaring mabasa ng lahat. Ito ang dahilan kung bakit sa punto-de-bista ng mga historyador ay hindi matatawaran ang saysay ng mga liham bilang batis pangkasaysayan.

 

Sa ganang ito maipagmamapuri ang pagpapagal ng mga kawani at mga mananaliksik ng Pambansang Komisyong Pangkasaysayan ng Pilipinas na magtipon at maglimbag ng serye ng mga liham ng ating mga bayaning nabuhay sa mahalagang yugto ng ikalabingsiyam na dantaon. Isa sa seryeng ito ang Letters of Marcelo H. del Pilar na inilathala noong 2012. Naglalaman ang koleksyon ng 128 liham na isinulat ni del Pilar at isinulat para kay del Pilar mula 1882 hanggang 1894. Isinalin ni Maria Luisa Garcia ang mga ito mula sa orihinal na Espanyol at Tagalog tungong Ingles. Ikinategorya ang mga liham sa tatlong magkakahiwalay na bahagi batay sa tatlong magkakaibang yugto: 1. Habang nasa Pilipinas si del Pilar (1882-1887), 2. Habang nasa Barcelona (1888-1889), at 3. Habang nasa Madrid (1889-1896).

 

Samu’t saring indibiduwal ang naging katalastasan ni del Pilar sa mga liham na ito. Ilan na rito ay sina Jose Rizal, Ferdinand Blumentritt, Deodato Arellano, Pedro Icasiano, Justo Trinidad, Jose Ma. Basa, Ambrosio Rianzares Bautista, Gregorio del Pilar, Maximo Viola, Pedro Serrano Laktaw, at Mariano Ponce. Bagaman maraming paksa ang nadadaplisan ng mga liham, kalimitang umiinog ang mga ito sa ilang pangunahing bagay tulad ng pakikibalita sa pulitikal na sitwasyon sa Pilipinas, pang-aapi ng mga prayle, paglalahatla ng mga isyu ng La Solidaridad, mga nilalayong reporma, at mga kaganapang pulitikal sa Espanya na may implikasyon sa Pilipinas.

 

Matapos mabasa ang mga liham na ito, tiyak na hindi maiiwasan ng mambabasa na humanga sa dedikasyon ni Plaridel at pagbubuhos ng buong panahon para sa pagsusulong reporma sa Pilipinas. Nariyan halimbawa ang mga liham na nagpapakita ng pangangalampag nina del Pilar sa Ministeryo ng Ultramar upang mapakawalan ang mga ikinukulong na kababayan sa Pilipinas. Maya’t maya rin lumilitaw ang pangangasiwa niya sa distribusyon ng mga kopya ng La Solidaridad sa Pilipinas upang mas marami pang Pilipino ang mamulat sa pang-aapi ng mga prayle. Mababanaag din sa mga liham ang kanyang pagpapasensya at katatagan sa gitna ng mga suliranin (hal. tensyon sa pagitan nila ni Rizal), alang-alang sa pagkakaisa ng mga repormista sa Espanya. Ang lahat ng kalidad na ito, na malinaw na makikita sa kanyang mga liham, ang nagtulak marahil kay Gobernador Heneral Ramon Blanco kaya ganito na lamang niya inilarawan ang maringal na bayaning Bulakenyo:

 

The most terrible among the Filipino politicians: the most intelligent, the true symbol of the separatists, far superior to Rizal. (p.286).

Rebyu #51 -- Mariano Ponce y Collantes: Makabayan, Bayani ni Jaime Balcos Veneracion

Veneracion, Jaime Balcos. Mariano Ponce y Collantes: Makabayan, Bayani. Bulacan: MSV Printers & Publishing Inc., 2016.

Ang Rebolusyon tungo sa paglaya ay pangmatagalang proseso, na hindi natatamo ng isang henerasyon kundi tuloy-tuloy sa mga saling-lahi. At ang KALAYAAN bilang mithiin ay pamuli’t muling sumisilang sa puso ng bayang nagmana ng diwang ito mula sa kanilang mga ninuno.[1]

Sa ganitong paraan ibinuod ni Jaime Veneracion ang pananaw ng bayaning si Mariano Ponce ukol sa rebolusyon at kalayaan. Kadalasang nakikilala ng mga kabataan si Ponce sa pamamagitan ng klasikong larawan, na nagtatampok sa “dakilang tatlo” (triumvirate) ng Kilusang Propaganda – Jose Rizal, Marcelo del Pilar, at Ponce. Ngunit pangkaraniwang hanggang dito na lamang natatapos ang pagkabatid ng marami kay Ponce, na hindi gaanong sikat kumpara kay Rizal at del Pilar. Maraming mag-aaral ang hindi nakaaalam sa pangunahing papel na ginampanan ni Ponce sa pagtatatag at pagpapatakbo ng La Solidaridad, ng kanyang mahalagang misyon bilang kinatawan ng Republika sa Hongkong at Japan, ng pagsusulong niya ng Pan-Asyanismo, o ng panukalang batas niya sa Pambansang Asembleya ng Komonwelt na nagbigay-daan sa pagkakatatag ng Pambansang Aklatan ng Pilipinas.

 

Ang kakulangang ito sa kamalayan ng mga kabataang Pilipino ay pinagsikapang punan ng Bulakenyong historyador na si Jaime Veneracion, sa pamamagitan ng pagsulat ng isang talambuhay ng bayani, na isa ring Bulakenyo. Bagaman may maluwag na kronolohikal na kaayusang mababanaag sa aklat, mas tematiko ang naging lapit ng may-akda sa pananalambuhay kay Ponce. Bawat kabanata ng aklat ay nakatuon sa samu’t saring tema na nakapaloob sa buhay ng bayani. Ilang halimbawa nito ang mga kabanata na nakatutok sa kanyang buhay pag-ibig (Kabanata 3), gampanin sa La Solidaridad (Kabanata 5), mga akdang isinulat (Kabanata 6), diplomasya sa Hongkong at Japan (Kabanata 9), pagiging kinatawan sa Pambansang Asembleya (Kabanata 10), buhay-pamilya (Kabanata 12), at iba pa.

 

Malikhain ang naging pamamaraan ng pananalambuhay ni Veneracion kay Ponce. Taliwas sa ibang biograpiya na masyadong siryoso, istrikto sa kronolohiya, at walang-buhay na inilalatag ang mga datos, ginawa niyang tila isang nobela ang talambuhay ni Ponce. Tulad ng mga nobelista na gumagamit ng in medias res (isang taktika kung saan sinisimulan ang nobela sa bandang kalagitnaan kaagad ng kwento sa halip na sa simula), nag-umpisa si Veneracion sa pagsasalaysay ukol sa pagbalik ni Ponce sa Pilipinas noong 1907, matapos siyang mawalay sa lupang sinilangan sa loob ng dalawang dekada. May mga pagkakataon din na nagpapasok ang may-akda ng mga imahinaryong eksena sa naratibo, na lagpas sa sinasabi ng mga dokumento. Ilan dito ang posibleng paraan ng pagkukuwento kay Ponce ng kanyang lolo ukol sa mga kwentong bayan,[2] o mga posibleng eksena sa pagsisimula ng pagkaakit ni Ponce sa mga babae noong siya’y nagbibinata.

Jaime Veneracion

Liban sa pagnanasang bigyang-buhay ang pananalambuhay ukol sa bayani, ang pangangailangan na gumamit ng malikhaing imahinasyon ay dulot din marahil ng kakulangan ng mga batis na makakasangkapan upang maisalaysay nang komprehensibo ang talambuhay ni Ponce. Sa aking hinala, ang suliranin ding ito siguro ang dahilan kung bakit mas pinili ng may-akda ang tematiko sa halip na kronolohikal na pagtalakay sa buhay ni Ponce. Isa pang manipestasyon nito ay mapapansin sa malawak na espasyong kinokonsumo ng pagtalakay ni Veneracion sa mga insidente ukol sa ibang mga bayani tulad nina Jose Rizal, Marcelo del Pilar, Antonio Luna, Isabelo de los Reyes, at iba pa. May mga pagkakataon na sa ilang kabanata ay mas mahaba pa ang nagiging pagtalakay niya sa kaisipan at karanasan ng mga ito kaysa mismo kay Ponce. Mahaba rin ang pagtalakay niya sa mga kontekstong pangkasaysayan tulad ng Europeong romantisismo bilang konteksto ng pag-ibig ng mga ilustradong tulad ni Ponce, o ang mga kaganapan sa Europa at Silangang Asya noong panahon ng diplomatikong trabaho ng bayani sa Hongkong at Japan. Bagaman mahalaga talaga ang mga ito at tiyak na nilalayon ni Veneracion na magsilbi itong tagapagdagdag-linaw sa mga yugto ng buhay ni Ponce, sa aking palagay ay estratehiya rin ito upang punan ang bungi-bunging kronolohiya ng buhay ni Ponce dulot ng kakulangan ng batis.

 

Kung tutuusin, kauna-unawa naman ito, yamang kumpara sa ibang bayani tulad ni Rizal na komprehensibong maisasalaysay dahil sa dami ng batis, mas kaunti ang umiiral na datos ukol kay Ponce. Tuwiran din itong ipinahayag mismo ni Veneracion. Halimbawa, ukol sa buhay pag-ibig ni Ponce ay binanggit ni Veneracion na malihim ang bayaning Bulakenyo, hindi palalantad ng kanyang personal na buhay, kabaliktaran ni Rizal na ekspresibo sa kanyang nararamdaman ukol sa mga dalagang dumadaan sa kanyang buhay. Samakatuwid, ang malikhaing pagsasakaysay, paggamit ng imahinasyon, tematikong lapit, at mahabang pagtalakay ukol sa ibang bayani at mga kontekstong pangkasaysayan ay mga rasonableng tugon sa harap ng kakulangan sa mga umiiral na batis ukol kay Ponce. Maaalala na ganito rin ang naging dulog ni Teodoro Agoncillo nang sumulat siya ng talambuhay ni Andres Bonifacio.[3] Dulot ng kakapusan ng mga batis ukol sa ama ng Himagsikang Pilipino, mahaba-haba ang naging pagtalakay niya ukol sa Katipunan.

 

Ngunit ang suliraning ito sa batis ay hindi naging hadlang sa pagtatangka ng may-akda na punan ang kamalayan ng mga kabataan ukol sa mahalagang papel na ginampanan ni Ponce sa nasyonalismong Pilipino. Sa huli ay matagumpay niyang nailatag ang imahe ni Mariano Ponce kapwa bilang makabayan at bayani, bagay na ipinangako niya sa unahan ng aklat. 

---

[1] Jaime Balcos Veneracion, Mariano Ponce y Collantes: Makabayan, Bayani (Bulacan: MSV Printers & Publishing Inc., 2016), 17.

[2] Veneracion, Mariano Ponce, 124.

[3] Teodoro A. Agoncillo, Revolt of the Masses: The Story of Bonifacio and the Katipunan, 2002 Edition (Quezon City: University of the Philippines Press, 2002).